سم گیاهی و کشاورزی

سموم شیمیایی به روش های گوناگونی طبقه بندی می شوند که فراگیرترین آنها عبارتند از طبقه بندی بر پایه :

1) هدف:

 سموم بر اساس نوع کنترلی که روی آفات  و بیماری دارند  به انواع زیر دسته بندی می شوند:

علف کش ها- حشره کش ها- قارچ کش ها- کنه کش ها- پرنده کش ها- باکتری کش ها

2) ساختار شیمیایی:

در این گونه طبقه بندی آفت کش ها را بر پایه ماهیت شیمیایی ماده موثره آنها دسته بندی می کنند.

به طور مثال: ارگانوفسفره-پایروتیروئید و ....

3) دامنه فعالیت:

 بر این پایه سموم کشاورزی به دو دسته : طیف گسترده و انتخابی تقسیم می شوند. آفت کش ها با طیف گسترده باعث از بین رفتن دامنه گسترده ای از آفت ها و موجودات  غیر هدف می شوند. و برای خزندگان، ماهی ها و پرندگان نیز کشنده هستند.  کلروپیریفوس (Chloropyrifos) و دیازینون نمونه هایی از این نوع آفت کش ها هستند. در مقابل سموم انتخابی هستند که تنها روی گروه ویژه ایی از آفت ها کارآمد بوده و اثر آنها روی موجودات غیر هدف ناچیز است. علف کش توفوردی( 2,4-D) نمونه ایی آشکار از این گونه آفت کش ها است که فقط روی گیاهان پهن برگ کارساز است.

4) بر اساس نحوه نفوذ:

سموم گوارشی - سموم تماسی - سموم تدخینی

5) براساس نحوه حرکت در گیاه:

سموم سیستمیک

این گروه از سموم ممکن است خواص گوارشی، تماسی یا تدخینی و یا همه‌ی آنها را داشته باشند. اما ویژگی مهم آنها این است که پس از پاشیده شدن روی سطح گیاه یا کاربرد در خاک و از طریق ریشه، به سرعت به داخل نسج گیاه نفوذ کرده و در کلیه‌ی اندام های آن پخش می‌شوند و آفاتی را که از داخل یا خارج گیاه تغذیه می‌کنند از بین می‌برند. ترکیبات موجود در این سم ها، چربی دوست (Lipophyl) بوده ولی در عین حال تا حدی نیز در آب حل می‌شوند. خاصیت چربی دوستی به آنها اجازه می‌دهد که از قشر مومی سطح برگ عبور کنند و خاصیت آبدوستی سبب می‌شود که این ترکیبات در شیره گیاهی به جریان بیافتند.  ترکیبات سیستمیک دارای چندین امتیاز هستند که از جمله می‌توان موارد زیر را نام برد:
۱- اثرات حشره کشی این ترکیبات با شسته شدن از سطح گیاه از بین نمی‌رود. ۲- تحرک این مواد از طریق شیره‌ی گیاهی باعث می‌شود که سم به قسمت‌های سم‌پاشی نشده  گیاه نیز نفوذ نماید. ۳- پایداری این سموم در داخل گیاه نسبتازیاد است؛ لذا به مدت مناسبی گیاه را از حمله‌ی آفات محافظت می‌کنند. ۴- معمولا به‌دلیل کم بودن خاصیت تماسی و جذب سریع آنها به داخل گیاه، خطر این سموم برای حشرات مفید کمتر خواهد بود. ضمنا غالب ترکیبات سیستمیک بعد از ورود به نسج گیاه در اثر واکنش‌های شیمیایی (اکسیداسیون) توانای حشره‌کشی و حتی سیستمیکی پیدا می‌کنند. برخی از ترکیبات سیستمیک حشره کش عبارتند از: کنفیدر (ایمیداکلوپراید) و پی متروزین..

سموم نفوذی یا غیر سیستمیک

سموم نفوذی نیز مانند سموم سیستمیک می‌توانند خواص تماسی، گوارشی یا تدخینی داشته باشند. این ترکیبات در آب به مقدار کم حل می‌شوند، اما در چربی‌ها نسبتا محلولند..مشخصه دیگر این سم ها این است که باید قبل از رسیدن به محل هدف فعال شوند.

فرآیند فعال‌سازی معمولا از طریق واکنش اکسیداسیون صورت می‌گیرد و باعث افزایش قطبیت سموم و خاصیت سمی آنها می‌شود. افزایش قطبیت در این ترکیبات حرکت آنها را در شیره‌ی گیاهی تسهیل می‌کند و این در حالی است که ترکیب اولیه فاقد چنین خاصیتی است. این سموم معمولا زمانی مصرف می‌شوند که دسترسی به آفت به‌دلیل پیچیده شدن شاخ و برگ به سادگی امکان‌پذیر نبوده و یا اینکه آفت در زیر پوست برگ، میوه و یا شاخه چوبی نشده پنهان باشد. این سم ها در مورد آفاتی نظیر شته‌های مومی هم تاثیر خوبی دارند. برخی ترکیبات دارای خاصیت نفوذی عبارتند از: دیازینون، متیداتیون، پیریمفوس متیل، فوزالن.

6) شیوه فرمولاسیون:

فرمولاسیون تر (قابل اسپری)

از رایج ترین فرمولاسیون های محلول در بین آفتکش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد

1) مایع امولوسیون شونده EC

2) پودر با قابلیت تر شوندگی WP

3) مایع قابل حل در آب SL

4) پودر قابل حل در آب SP

فرمولاسیون خشک

از رایج ترین فرمولاسیون های خشک در بین آفتکش ها به موارد زیر اشاره کرد

1) گرانول GR

2) پودر P

3) گَرد D

4) طعمه مسموم B